ਸਾਲ 1965 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 28 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਕੱਚੀ ਸੜਕ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਜੰਗ ਹੋਈ, ਜਿਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੁੱਠਭੇੜ ਨਾਲ ਹੋਈ।
ਚਾਹੇ ਉਹ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ, ਲਗਭਗ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ‘ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਘਟਨਾ 1965 ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ 28 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਕੱਚੀ ਸੜਕ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੁੱਠਭੇੜ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ‘ਤੇ, ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਪੂਰਾ ਮਾਮਲਾ ਕੀ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕੱਛ ਦੇ ਇੱਕ ਉਜਾੜ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਠਭੇੜ ਕਾਰਨ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਮਾਰੂਥਲ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਚਰਵਾਹੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਗਧਿਆਂ ਨੂੰ ਚਰਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਪੁਲਿਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗਸ਼ਤ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਦੀਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਰੀ ਸਿਰਫ਼ 26 ਮੀਲ ਸੀ ਅਤੇ ਰੇਲ ਰਾਹੀਂ ਕਰਾਚੀ ਦੀ ਦੂਰੀ 113 ਮੀਲ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਰਣਨੀਤਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਉਸ ਖੇਤਰ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਭਾਰਤ ਲਈ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਰਸਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੀ ਫੌਜੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਭੁਜ, ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ 110 ਮੀਲ ਦੂਰ ਸੀ। ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਭੁਜ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ 180 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸੜਕ ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਸੀ
ਬੀਬੀਸੀ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸ਼ਕਲ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਦੀਂਗ ਅਤੇ ਸੁਰਾਈ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ 18 ਮੀਲ (ਲਗਭਗ 28 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਲੰਬੀ ਕੱਚੀ ਸੜਕ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸੜਕ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਡੇਢ ਮੀਲ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਲੰਘਦੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕੂਟਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਕੀਤਾ।
ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਮੰਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਗਸ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ
ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਮੰਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ 51ਵੀਂ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਕਮਾਂਡਰ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਅਜ਼ਹਰ ਨੂੰ ਵਿਵਾਦਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾਵਰ ਗਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੰਜਰਕੋਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਰਦਾਰ ਚੌਕੀ ਵੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ‘ਤੇ, ਤਤਕਾਲੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਮਾਂਡਰ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਟਿੱਕਾ ਖਾਨ ਨੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਅਜ਼ਹਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਰਦਾਰ ਚੌਕੀ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਹੁਕਮ ‘ਤੇ, 9 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੀ ਸਵੇਰ 2 ਵਜੇ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਚੌਕੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੋ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਚੌਕੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਸੀ, ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
14 ਘੰਟੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ
ਉਸ ਸਮੇਂ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਪੋਸਟ ‘ਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਿਜ਼ਰਵ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀ ਮਸ਼ੀਨਗਨ ਅਤੇ ਮੋਰਟਾਰ ਫਾਇਰ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪੁਲਿਸ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਦਾਰ ਚੌਕੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸਦਾ ਸਖ਼ਤ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ 14 ਘੰਟੇ ਰੋਕਿਆ। ਇਸ ‘ਤੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਅਜ਼ਹਰ ਨੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਰੋਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਸਰਦਾਰ ਚੌਕੀ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਵਿਜੀਓਕੋਟ ਚੌਕੀ ‘ਤੇ ਆਏ ਜੋ ਕਿ ਦੋ ਮੀਲ ਪਿੱਛੇ ਸੀ।
ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਲੜੇ ਆਪਣੀ ਚੌਕੀ ਵਾਪਸ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਚੌਕੀ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ, ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਲੜੇ ਆਪਣੀ ਚੌਕੀ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਬੀ.ਸੀ. ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਹੈ: ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਯੁੱਧ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ-1965।
ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਕਮਾਂਡਰ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸਲਾਹ
ਇਸ ਝੜਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਡਨ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਕੱਛ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ 8ਵੀਂ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨੂੰ ਕਰਾਚੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਸੁੰਦਰਜੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ, ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੰਜਰਕੋਟ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਫਿਰ ਕੀਤਾ ਹਮਲਾ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਇਫਤਿਖਾਰ ਜੰਜੂਆ ਨੇ 24 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਸੇਰਾ ਬੇਟ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਦੋ ਟੈਂਕ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬੀਅਰ ਬੇਟ ਪੋਸਟ ਤੋਂ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਕਾਰਨ, ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈਆਂ।
ਬੀਬੀਸੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ਼ੰਕਰ ਬਾਜਪਾਈ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਜਿਬਰਾਲਟਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਹਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਸੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਹਰ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
